‘Draagt het besluit van vandaag bij aan een duurzame samenleving?’

Vanuit kennisplatform CROW is directeur Pieter Litjens nauw betrokken bij het nieuwe dashboard voor een Duurzaam GWW. Hij is voorzitter van het Regieteam en merkt hoe opdrachtgevers en opdrachtnemers staan te springen om duidelijke feiten en cijfers. Welke maatregelen leveren welk resultaat? Wat zijn voor de infrasector de beste toepassingen rondom duurzaamheid? Goede monitoring is daarbij cruciaal, weet Litjens: ‘Van daaruit moeten we onszelf voortdurend die ene vraag stellen: Draagt het besluit dat ik vandaag neem bij aan een duurzame samenleving?’

Klimaat, duurzaamheid en innovatie zijn als containerbegrippen wellicht wat sleets geraakt, maar bij Litjens is op dat gebied nog geen vermoeidheid te bespeuren. Voor de CROW-bestuurder is het volstrekt helder dat we veel en veel beter voor onze aarde moeten zorgen. ‘Niet een beetje meer, maar met minstens tien keer zoveel inspanning’, zegt hij tijdens het interview. Het thema staat daarom bovenaan zijn agenda. Bovendien ziet hij binnen de GWW-sector de betrokkenheid groeien. Zoals onlangs, op Terschelling, toen tachtig vertegenwoordigers vanuit de infrasector deelnamen aan een vijfdaagse bijeenkomst over duurzaamheid en innovatie. Een hoopvolle ontmoeting waar de urgentie vanaf spatte.

Samen oplossingen kiezen, stappen zetten, snelheid ontwikkelen; er is geen tijd te verliezen, stelt Litjens. ‘We hebben in de afgelopen jaren veel gepraat over duurzaamheid – ook binnen de GWW-sector. Ondertussen zijn talloze nieuwe technieken en oplossingen bedacht, die nog veel te gemakkelijk op een stapel belanden. Nu komt het echt aan op implementatie.’

Dat maakt het nieuwe dashboard Duurzaam GWW ook zo belangrijk, vertelt hij. ‘Iedereen voelt haarfijn aan dat we iets moeten. Dat is winst. Maar zodra het over maatregelen gaat, kalft het draagvlak af en merk je dat de polarisatie toeneemt. Vooral als een maatregel dichtbij komt en mensen persoonlijk raakt, zie je de scepsis direct toenemen. Zelfs wetenschappelijk bewijs wordt soms weggezet als stemmingmakerij. Dat zie je ook bij de stikstofcrisis. Daarom hecht ik veel waarde aan monitoring. Voorzie mensen van de juiste gegevens, feiten, cijfers en maak goede analyses. Zeker in deze tijd kunnen we daar niet zonder.’

Feiten en cijfers

Sinds 2019 is Litjens directeur bij CROW en daarvoor zat hij in het openbaar bestuur. In 2014 begon hij als wethouder in Amsterdam met verkeer in portefeuille. ‘Daar hebben we met behulp van monitoring gekeken naar het fileprobleem rondom De Munt, een van de drukste trajecten in het centrum. We onderzochten wie gebruikmaken van die route en het bleken voornamelijk mensen die daar niet hoefden te zijn en die ondanks een alternatief daar toch in de file gingen staan. Dankzij die feiten en cijfers konden we de discussie over maatregelen depolitiseren. Ik merk dat we die monitoring nu ook op gebied van duurzaamheid nodig hebben.’

De Green Deal Duurzaam GWW eindigde eind 2020, maar had nog niet voor het gewenste resultaat gezorgd. Er waren extra stappen nodig, vertelt Litjens. Vanuit CROW zag hij mogelijkheden om het proces verder op gang te brengen. ‘Wij zijn een onafhankelijke partij zonder winstoogmerk. CROW kan een veilige omgeving bieden waar betrokken partijen hun meerwaarde laten zien en hun ideeën kwijt kunnen. Wij brengen hen samen in werkgroepen en netwerken. Die verbindende rol is belangrijk, omdat met name tussen opdrachtgevers en opdrachtnemers nog weleens spanning kan bestaan. Als platform helpen wij al jaren bij het spreken van een gemeenschappelijke taal en daarin zijn we ook betrouwbaar gebleken.’ 

CROW biedt handreikingen die helpen bij het uniformeren en standaardiseren van afspraken binnen de GWW. Via cursussen en andere vormen van kennisdeling biedt het kennisplatform ook begeleiding bij de implementatie, legt Litjens uit. Nu er vele knopen zijn door te hakken rondom duurzaamheid, kan en wil CROW een belangrijke bijdrage leveren. ‘In werkgroepen zitten opdrachtgevers, opdrachtnemers en mensen van ingenieursbureaus en technische universiteiten bij elkaar om geheel belangeloos hun kennis te delen. CROW zet die kennis om in handreikingen, richtlijnen en aanbevelingen. Dat zijn belangrijke  instrumenten. Ons motto is: Praktische kennis direct toepasbaar. En net daar mist in Nederland op gebied van duurzaamheid een belangrijke schakel.’

Laatste stapje

Litjens citeert de Oostenrijkse econoom Joseph Schumpeter. ‘Die zei: Innovatie is implementatie van een uitvinding. De uitvinding zelf is geen innovatie. Dat wordt het pas als je ermee aan de slag gaat. Mijn ervaring is dat we in Nederland veel ideeën ontwikkelen – daar steken we miljarden in, kijk naar het Nationaal Groeifonds – maar daarna stokt het. We stapelen idee, op product, op proces, maar het laatste stapje wordt vaak vergeten. Er wordt gezegd: Daar moet de markt het oppikken, daar moet de sector het zelf gaan doen….’

Bij innovatie wordt een uitvinding op brede schaal toegepast en laat je iets ouds verdwijnen, stelt Litjens. ‘Daar zit voor mij de meerwaarde van CROW; wij helpen instrumentarium te ontwikkelen voor het dagelijkse werkproces. Dat geldt ook voor het nieuwe dashboard. Als gebruiker kun je heel snel zien of je op koers zit. En hoe je het qua duurzaamheid in je projecten doet, ten opzichte van anderen. De gegevens leveren inzichten op die we binnen CROW kunnen verwerken in onze RAW-systematiek. Daarmee zorgen we ervoor dat duurzame keuzes standaard terugkeren in de meeste bestekken binnen de infrasector. Het resultaat van die inspanningen moeten we vervolgens weer terugzien in de scores van het dashboard.’

RAW bestaat dit jaar een halve eeuw en de verjaardag is onlangs uitgebreid gevierd, vertelt Litjens. ‘Op jaarbasis wordt RAW inmiddels bij tienduizenden aanbestedingen toegepast. Dan praat je niet over de allergrootste projecten – zoals het aanleggen van een zeesluis bij IJmuiden – maar wel over standaard infrastructurele opdrachten. Die kunnen het beste via een RAW-bestek, omdat daarin heel duidelijk is voorgeschreven wat er moet gebeuren. Zo voorkom je spraakverwarring en beperk je faalkosten. Vanuit CROW houden wij de RAW-systematiek up-to-date en leren we partijen hoe ze ermee om kunnen gaan. Daar zit dus ook een extra stap; we dragen zorg voor de implementatie van belangrijke nieuwe producten.’

Collectieve kennis

Ook bij het dashboard dat nu wordt ontwikkeld, kan CROW overheden helpen in de vorm van cursussen en kennisdeling. Welke gegevens zijn nodig? Hoe interpreteren we de informatie? Litjens: 'Voor het dashboard over deelmobiliteit krijgen we bijvoorbeeld gegevens aangeleverd van commerciële partijen. Denk aan aanbieders van deelscooters die cijfers verstrekken over het aantal uitleningen. Dat is marktgevoelige informatie, maar die krijgen wij toevertrouwd omdat we een algemeen belang dienen. Daarin nemen we onze positie uiterst serieus: wij gaan voor het vergroten van collectieve kennis. Ik zeg weleens: Wij hebben maar één aandeelhouder en dat is Nederland.’

Dankzij de gegevens vanuit het dashboard voor Duurzaam GWW kan de RAW-systematiek straks sneller worden aangepast op nieuwe duurzame toepassingen en inzichten, denkt Litjens. ‘RAW wordt al tienduizend keer per jaar geraadpleegd en gebruikt. Als we daarin – bijvoorbeeld - heldere afspraken opnemen over CO2-uitstoot, weet een bestekschrijver voortaan waar hij rekening mee moet houden. In het ideale geval komt er in een aanbesteding een rood vlaggetje te staan als niet automatisch voor de meest duurzame optie is gekozen. We draaien het principe om: duurzaam wordt de standaard. Werk je niet duurzaam, dan heb je voortaan iets uit te leggen.’

Een van de manieren om daar te komen is het toevoegen van prestatie-eisen op gebied van duurzaamheid binnen RAW-bestekken. ‘Waarbij een opdrachtgever niet alleen maar uitvraagt op euro’s, maar ook op milieuprestaties en duurzaamheidsprestaties. Het is een nieuwe manier van denken die we in rap tempo moeten adopteren en verwerken in de systematiek. Ja, dat vraagt tijd. Maar ik ga er oprecht vanuit dat duurzaamheid over drie jaar de nieuwe standaard is bij alle RAW-bestekken.’

Gereedschapskist

Litjens wijst ook op alle duurzame oplossingen en technieken die er inmiddels al zijn. ‘In de gereedschapskist voor de GWW-sector zitten al vele goede instrumenten en aan de lopende band worden nieuwe initiatieven ontplooid. Wat mij betreft richten we ons nu op het kiezen uit bestaande instrumenten die al lang en breed beschikbaar zijn, zoals de Aanpak Duurzaam GWW. Iedereen ervaart in deze tijd de krapte op de arbeidsmarkt, dus dat vraagt om een slimmere aanpak. We kunnen onze tijd en energie efficiënt gebruiken als we het werk eenduidiger aanpakken en wellicht ook zaken meer samenvoegen. Dat gebeurt nu rondom het dashboard, maar dat kan nog op veel meer terreinen.’

Het nieuwe dashboard laat ook zien of de afspraken op gebied van duurzaamheid op de juiste manier worden uitgevoerd. ‘In 2025 zal duurzaamheid bij alle aanbestedingen business as usual zijn. Daar ben ik van overtuigd. Dankzij monitoring laten we de sector zien wat het concrete resultaat is van al die inspanningen. Realiseren we nou echt die CO2-reductie of niet? Als blijkt dat maatregelen te weinig opleveren, dan kunnen we kiezen voor aanpassingen. Maar er is geen uitwijk meer; we moeten door die hoepel springen.’