‘We kunnen grote stappen zetten als we vasthouden aan deze koers’

De transitie naar een circulaire economie staat hoog op de agenda in de bouw- en infrasector. Maar doen we al genoeg? En maken we voldoende tempo? In dit interview met prof. dr. Jacqueline Cramer gaan we daar uitgebreider op in. De voormalig Minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer van Nederland en emeritus hoogleraar duurzaam innoveren aan de Universiteit Utrecht is betrokken bij de coalitie Duurzame Bruggen en Viaducten, een belangrijke samenwerking die de verduurzaming van de hele sector gaat versnellen, voorspelt ze. 

Die coalitie wordt gevormd door Rijkswaterstaat en de provincies Gelderland, Noord-Holland, Utrecht en Zeeland. Op initiatief van het Betonakkoord en het Bouwakkoord Staal ondertekenden deze partijen in januari 2025 een intentieverklaring om de vervanging en renovatie van bruggen en viaducten te verduurzamen. Als voorzitter van beide akkoorden, emeritus hoogleraar duurzaam innoveren én oud-minister van VROM (2007-2010), levert Cramer een belangrijke bijdrage aan dit proces. 

Hoe bent u in deze rol terechtgekomen? 

‘Na mijn ministerschap ben ik mij gaan richten op de circulaire economie en dan vooral de praktische toepassing ervan. In 2016 werd ik gevraagd om te helpen bij het opstellen van het Betonakkoord, waarin circulariteit een belangrijk thema is. Ik werkte aan de roadmap voor circulair beton en in 2018 werd ik voorzitter van de uitvoering van het Betonakkoord. Inmiddels heb ik die rol uitgebreid naar staal.’ 

Waarom was de oprichting van de coalitie Duurzame Bruggen en Viaducten nodig? 

‘Er werd al veel gesproken over verduurzaming, maar de aanpak was te versnipperd. Innovaties kwamen moeilijk van de grond, omdat de markt geen duidelijk signaal kreeg over welke richting we op willen. We zagen dat we meer moesten samenwerken en dat opdrachtgevers, zoals provincies en Rijkswaterstaat, een leidende rol moesten nemen in de transitie. Daarom hebben we het initiatief genomen om coalities te vormen waarin koplopers binnen de sector gezamenlijk optrekken om duurzame oplossingen te implementeren. Bruggen en viaducten zijn een logisch startpunt, omdat ze een grote impact hebben op het materiaalgebruik en de CO2-uitstoot.’ 

Welke uitdagingen ziet u bij de verduurzaming van bruggen en viaducten? 

‘Bestaande standaarden zijn op dit moment een van de grootste knelpunten. Innovatieve materialen en methodes worden daarbinnen vaak niet toegelaten. Een goed voorbeeld hiervan is beton met minder cement. Hoewel dit technisch goed mogelijk is, voldoet het niet altijd aan de traditionele keuringseisen (EN206). Daarom werken we samen met CROW aan een parallel traject, waarin we een richtlijn Beton op prestatie ontwikkelen. Deze richtlijn is gericht op beoordeling van de prestatie die in een bepaalde toepassing geleverd moet worden, in plaats van op de prescriptieve EN206 die een bepaalde hoeveelheid cement vereist. Dit geeft meer ruimte voor innovaties. zonder in te leveren op kwaliteit en veiligheid.’ 

Hoe helpt deze coalitie om innovaties daadwerkelijk op te schalen? 

‘In Nederland zien we vaak dat er veel pilots worden gedaan, maar dat grootschalige implementatie uitblijft. Daarom hanteren we een koplopers-peloton aanpak. De koplopers in de markt worden door innovatieve opdrachtgevers - zoals de betrokken provincies en Rijkswaterstaat - via ambitieuze uitvragen uitgedaagd om te laten zien wat mogelijk is. Wat de koplopers hebben bewezen, worden de prestatie-eisen voor de volgers in de markt; het peloton. Binnen de GWW gaat het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat de aanbestedingseisen binnen deze aanpak wettelijk verankeren.’  

Wat betekent dit voor bouwbedrijven en leveranciers? 

‘Het betekent dat er meer zekerheid komt voor bedrijven die investeren in duurzame innovaties. Door de structurele vraag naar duurzamere materialen en technieken wordt het rendabeler om hierin te investeren. Dit stimuleert de ontwikkeling van bijvoorbeeld alternatieve bindmiddelen in beton of het hergebruik van staal. Bovendien zorgen we ervoor dat de aanbestedingen van opdrachtgevers beter aansluiten bij de mogelijkheden van de markt. We hebben binnen de Coalitie Duurzame Bruggen en Viaducten een uitgebreide marktconsultatie gedaan om te toetsen of de ambities haalbaar zijn. De conclusie was dat onze opgestelde prestatie-eisen realistisch en uitvoerbaar zijn.’ 

Welke rol spelen gemeenten in dit proces? 

‘Ook gemeenten kunnen zich aansluiten bij de coalitie, maar tot nu toe zijn het vooral de provincies en Rijkswaterstaat die het voortouw nemen in deze coalitie. Amsterdam heeft interesse getoond en we hopen dat er meer gemeenten zullen volgen. Grote gemeenten hebben vaak eigen duurzaamheidsdoelstellingen en door samenwerking kunnen ze gebruik maken van de kennis en standaarden die in deze coalitie worden ontwikkeld.’ 

Zijn er al concrete projecten waarin deze aanpak wordt toegepast? 

‘Ja, de eerste aanbestedingen volgens de nieuwe richtlijnen gaan binnenkort de deur uit. Dat betekent dat de coalitie nu echt een verschil gaat maken in de praktijk. We zien dat zowel publieke als private partijen enthousiast zijn en willen meewerken aan deze transitie. Er zijn naast de coalitie Duurzame Bruggen en Viaducten inmiddels vijf andere grote coalities gestart of in voorbereiding. Deze werken elk aan een specifieke opgave in de GWW en B&U. Daarbij zijn onder anderen gemeenten, grote bouwbedrijven zoals BAM, Dura Vermeer en Heijmans betrokken, evenals het Rijksvastgoedbedrijf en verschillende grote ontwikkelaars.’ 

U noemt 2030 als belangrijke mijlpaal. Wat moet er tegen die tijd bereikt zijn? 

‘We streven naar een CO2-reductie van 70 procent ten opzichte van 1990 en zo mogelijk klimaatneutraal. Daarnaast willen we dat alle fracties van beton – zand, grind en cement – volledig worden hergebruikt in de bouw. Dat betekent dat de hele keten moet veranderen, van ontwerp en productie tot hergebruik en recycling. De komende jaren moeten we die omslag gaan maken.’ 

Is die ambitie haalbaar? 

‘Wat mij betreft wel, maar het hangt af van allerlei factoren. De markt moet zich verder ontwikkelen en de regelgeving moet meebewegen. We zien al veelbelovende initiatieven, zoals bedrijven die investeren in alternatieve bindmiddelen en recyclingtechnieken. De druk vanuit de sector om te verduurzamen neemt toe en er is steeds meer bereidheid om samen te werken. Ik geloof dat we grote stappen kunnen zetten als we vasthouden aan deze koers. Maar heel eerlijk: ik word wel wat ongeduldig. Het kan mij niet snel genoeg gaan en dat tempo mag nu echt omhoog.’ 

Wat is uw persoonlijke motivatie om u zo in te zetten voor dit onderwerp? 

‘De bouwsector speelt een belangrijke rol in de totale verduurzamingsopgave. Beton en staal zijn nog steeds de meest gebruikte materialen in de wereldwijde bouw, dus de impact van deze sector is enorm. In mijn werk als hoogleraar heb ik altijd op die innovatiekant gezet en ook als minister heb ik die lijn voortgezet. Alleen door innovatie en samenwerking kunnen we deze transitie laten slagen. Dus nogmaals: we moeten niet afwachten, maar op dit moment de juiste keuzes maken zodat we straks een duurzamere infrastructuur hebben.’ 

Wat zou u nog willen meegeven aan opdrachtgevers en marktpartijen? 

‘Dat duurzaamheid niet langer een keuze is, maar een noodzaak. Dus niet langer twijfelen of uitstellen, maar ga er – als vanzelfsprekend -  mee aan de slag. De bouwsector moet anders gaan werken en vanuit de coalitie Duurzame Bruggen en Viaducten helpen we daarbij. Laten we ervoor zorgen dat dit geen uitzondering blijft, maar de nieuwe standaard wordt.’ 

Voor meer informatie over de richtlijnen en innovaties binnen duurzame infrastructuur, bezoek de website van CROW. Hier vindt u praktische handvatten en kennis over circulair bouwen en duurzame materialen in de GWW-sector. Ga naar www.crow.nl voor meer details.