‘Geef opdrachtgevers voldoende ruimte om te investeren’

Al een paar jaar staan ze in de top 25 van meest duurzame opdrachtgevers: het Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden. Onlangs bleken ze de snelste stijger in de jaarlijkse ranking van Bouwend Nederland. Hoe hebben ze dit voor elkaar gekregen en wat kunnen andere organisaties hiervan leren? Dijkgraaf Jeroen Haan en strategisch inkoper Karin Koster vertellen over hun aanpak. 

Voordat we naar de vragen gaan, eerst iets over het hoogheemraadschap. De organisatie beheert het watersysteem in Midden-Nederland en heeft een werkgebied dat zich uitstrekt over het Groene Hart, de Utrechtse Heuvelrug en delen van Utrecht. In dit gebied zorgt HDSR - zoals de afkorting luidt - voor waterveiligheid, schoon water en een stabiele waterstand. Dat gaat zeker niet vanzelf, want het is een regio die te maken heeft met bodemdaling, intensief landgebruik en klimaatverandering. 

Gefeliciteerd met jullie hoge notering in de ranking van Bouwend Nederland. Wat betekent deze prestatie voor jullie? 

Jeroen Haan: 
‘Voor ons is het een mooie erkenning voor iets waar we al jaren aan werken. Duurzaamheid zit diep verankerd in ons beleid. Het staat in ons coalitieakkoord en in ons waterbeheerprogramma, maar belangrijker nog: het zit in de cultuur van de organisatie. Bij ons is duurzaamheid niet alleen een set afspraken, maar een overtuiging. We zien het als een morele plicht en een kans om als waterschap bij te dragen aan een betere wereld.’ 

'Duurzaamheid zit in de cultuur van onze organisatie'

‘Wat het extra bijzonder maakt, is dat deze erkenning niet alleen over beleid gaat, maar over hoe we dat in de praktijk brengen. Dat is een verdienste van de hele organisatie, en in het bijzonder van ons inkoopteam. Zij hebben duurzaamheid tastbaar en meetbaar gemaakt in projecten en aanbestedingen.’ 

Karin Koster: 
‘Het mooie is dat we in de top 25 van deze ranking altijd wel vertegenwoordigd waren, maar vorig jaar vielen we eruit omdat we te weinig openbare aanbestedingen hadden gedaan om mee te tellen. Dat leidde zelfs tot vragen vanuit onze raad: waarom stonden we er niet in? Dit jaar zijn we terug met een knal. Onze plaatsing laat zien dat onze inspanningen vruchten afwerpen, en dat is een enorme opsteker voor iedereen die hieraan heeft bijgedragen.’ 

Hoe hebben jullie duurzaamheid zo succesvol geïntegreerd in de organisatie? 

Jeroen Haan: 
‘Dat gaat niet van de ene op de andere dag. Het begint met bewustwording. Als waterschap werken we dagelijks met de gevolgen van klimaatverandering: hogere waterstanden, bodemdaling, periodes van droogte en heftige neerslag. Dat maakt duurzaamheid een natuurlijke keuze. Maar het is ook een kwestie van doen. We hebben ervoor gekozen om niet alleen beleid op te stellen, maar het ook te vertalen naar concrete acties. Een voorbeeld is ons programma voor waterzuiveringen, waarin we duurzaamheid en innovatie samenbrengen.’ 

‘Het succes ligt in de samenwerking tussen bestuur en medewerkers. Iedereen heeft zijn eigen rol, maar we hebben een gezamenlijke verantwoordelijkheid. Dat betekent dat we als bestuur niet alleen kaders stellen, maar ook faciliteren en inspireren.’ 

Karin Koster: 
‘We hebben ook veel aandacht besteed aan het meenemen van collega’s. Duurzaamheid is geen opdracht die je top-down oplegt. Het begint bij een paar enthousiastelingen, maar het wordt pas succesvol als je iedereen meekrijgt. We hebben trainingen gegeven, successen gevierd en tools aangereikt om duurzaamheid toegankelijk te maken. Zo hebben we een scoreblad waarmee opdrachtnemers direct kunnen zien hoe hun duurzaamheidskeuzes scoren binnen de gunningscriteria van een aanbesteding.’ 

Ze vervolgt: ‘Het scoreblad is een tabel in Excel die we als bijlage bij aanbestedingen voegen. De tabel rekent direct uit wat de score is van de inschrijver op het gunningscriterium van schoon en emissieloos bouwen. Ze vullen per materieel in wat ze gaan inzetten en welke brandstof het voertuig nodig heeft. We noemen het: scoreblad emissieloos bouwen. Een ander belangrijk aspect is dat we duurzaamheid niet alleen als kostenpost zien, maar als een kans om waarde toe te voegen. Dat maakt het makkelijker om mensen te overtuigen en de ambitie hoog te houden.’ 

Strategisch inkoper Karin Koster

Wat betekent duurzaam opdrachtgeverschap concreet in jullie projecten? Kun je een voorbeeld geven? 

Karin Koster: 
‘Een goed voorbeeld is de versterking van de Sterke Lekdijk, een van onze grootste projecten. Dit is een dijkversterking die niet alleen moet voldoen aan de nieuwste veiligheidsnormen, maar ook een voorbeeld is van duurzaamheid. We hebben hier hoog ingezet op  emissieloos bouwen en innovatie. Een van de aannemers heeft bijvoorbeeld al een graafmachine omgebouwd naar waterstof.’ 

‘Daarnaast hebben we duurzaamheid meegenomen in de hele keten. Dat betekent dat we niet alleen eisen stellen aan opdrachtnemers, maar ook kijken naar wat wij als opdrachtgever kunnen doen. Hoe faciliteren we duurzaam werken? Hoe zorgen we dat innovaties de kans krijgen om te groeien? Dat vraagt om een andere manier van samenwerken, waarbij vertrouwen en flexibiliteit centraal staan.’ 

Jeroen Haan: 
‘Wat dit project extra bijzonder maakt, is dat het niet alleen over techniek gaat, maar ook over maatschappelijke waarde. We kijken bijvoorbeeld hoe we thermische energie uit oppervlaktewater en rioolwaterzuiveringen kunnen benutten. Zo leveren we niet alleen een veilige dijk, maar ook een bijdrage aan de energietransitie.’ 

Wat zijn de grootste uitdagingen bij duurzaam aanbesteden? 

Karin Koster: 
‘Een van de grootste uitdagingen is dat duurzaamheid vaak meer kost in het begin. Denk aan emissieloos materieel of circulaire materialen. Dat kan opdrachtnemers afschrikken, vooral in een markt waar de marges al onder druk staan. Daarom werken we aan meerjarige samenwerkingen en innovatiepartnerschappen. Dat geeft opdrachtnemers voldoende ruimte om te investeren in duurzame oplossingen, terwijl wij zeker weten dat de kwaliteit gewaarborgd blijft.’ 

‘Een andere uitdaging is de balans tussen ambitie en haalbaarheid. Als opdrachtgever wil je de lat hoog leggen, maar je moet ook realistisch blijven. We overleggen regelmatig met de markt om te kijken wat er mogelijk is, en we passen onze eisen aan als dat nodig is. Zo blijft duurzaamheid haalbaar en aantrekkelijk.’ 

Jeroen Haan: 
‘Ik wil daar nog aan toevoegen dat samenwerking binnen de sector essentieel is. Via de Unie van Waterschappen stemmen we grote projecten op elkaar af, zodat we niet allemaal tegelijk dezelfde markt bevragen. Dat voorkomt dat we elkaar in de weg zitten en zorgt voor een gelijk speelveld. Samen kunnen we een veel grotere impact maken.’ 

Foto: Mourik

Hoe kun jullie aanpak andere organisaties inspireren? 

Jeroen Haan: 
‘Ik denk dat ons verhaal laat zien dat duurzaamheid geen luxe is, maar een noodzaak. Als waterschap hebben we een voorbeeldfunctie, maar ik geloof dat elke organisatie, groot of klein, kan bijdragen. Het gaat erom dat je begint en dat je leert van je ervaringen. Wij hebben ervoor gekozen om klein te beginnen, met projecten waar we vertrouwen in hadden. Dat heeft ons de ruimte gegeven om te groeien en onze aanpak te verfijnen.’ 

Karin Koster: 
‘Wat ik hoop dat anderen van ons leren, is dat duurzaamheid geen extraatje is, maar een kernwaarde die je overal in kunt verweven. Of het nu gaat om inkoop, uitvoering of samenwerking, er zijn altijd kansen om duurzamer te werken. Het vraagt om lef, maar de beloning is groot: je draagt niet alleen bij aan een betere wereld, maar je bouwt ook aan een sterkere, meer toekomstbestendige organisatie.’ 

Wat zijn jullie ambities voor de toekomst? 

Jeroen Haan: 
‘Onze ambitie is om in 2050 volledig energie- en klimaatneutraal te zijn. Dat lijkt ver weg, maar het betekent dat we nu al grote stappen moeten zetten. We blijven inzetten op innovatie, samenwerking en kennisdeling. Daarnaast willen we een inspiratiebron blijven, niet alleen voor andere waterschappen, maar voor alle organisaties die met duurzaamheid bezig zijn.’ 

Karin Koster: 
‘Volgend jaar lanceren we een vernieuwd inkoopbeleid voor alle waterschappen, met duurzaamheid als uitgangspunt. We blijven ook onze eigen aanpak verbeteren. Een voorbeeld is onze nieuwe gunningsmethodiek, waarbij opdrachtnemers meer punten kunnen verdienen voor schoon materieel. Dat maakt duurzaamheid niet alleen een verplichting, maar ook een kans om te excelleren.’ 

Even tot slot: wat maakt jullie het meest trots op wat jullie bereikt hebben? 

Jeroen Haan: 
‘Ik ben vooral trots op de cultuurverandering binnen onze organisatie. Duurzaamheid is geen modewoord meer, maar een vanzelfsprekendheid. Iedereen voelt zich verantwoordelijk; van het bestuur tot de ambtelijke organisatie. Dat geeft mij vertrouwen dat we onze doelen kunnen bereiken.’ 

Karin Koster: 
‘Voor mij is het vooral de samenwerking die eruit springt. Of het nu gaat om collega’s, opdrachtnemers of andere waterschappen: ik zie dat we elkaar versterken en inspireren. Dat maakt het niet alleen makkelijker, maar ook leuker. Je staat er niet dagelijks bij stil, maar samen maken we echt een verschil.’