Komt de circulaire transitie sneller op gang dan de energietransitie - casus H2020 CityLoops

Een bijdrage van Bram Entrop, dr. ir., associate lector binnen het lectoraat Sustainable Areas and Soil Transitions van Hogeschool Saxion. 

Welkom bij deze case-beschrijving, welke volgt op mijn blog over de uitdagingen om te komen tot een circulaire bouweconomie. Vanaf 2019 werken de gemeente Apeldoorn en Saxion samen binnen een Europees Horizon 2020 project met de naam CityLoops. In dit project werkten in totaal zeven gemeenten aan hun ambitie om materiaalkringlopen te sluiten. In de gemeente Apeldoorn waren er doelen qua organisch afval enerzijds en bouw- & sloopafval anderzijds. De casus voor deze laatste categorie was het circulair vernieuwen van de straat Griffiersveld in de omvangrijke bloemkoolwijk De Maten. 

Er waren maar liefst negen deelprojecten te onderscheiden om grip op circulariteit te krijgen en waar mogelijk voor de toekomst te behouden. De deelprojecten hadden een sociaal, technisch of economisch karakter naar de Triple Bottom Line van Elkington (1999). Naast de gemeente en de hogeschool waren in de deelprojecten regelmatig één of meer bedrijven betrokken. Zoals de poster onderaan dit artikel laat zien, hebben we qua sociaal aspect geëxperimenteerd met nieuwe vormen van samenwerken met stakeholders en bewonersparticipatie door middel van een duurzame doe-dag. Technisch gezien, hebben we grondbanken bestudeerd en materialendepots opgezet, de kwaliteit van materialen gescand en in projectpaspoorten (als een afgeleide van een materialenpaspoort) gezet. Tot slot zijn ook 3D visualisaties niet geschroomd om een goed beeld te krijgen van de hoeveelheid en kwaliteit aan materialen in de gebouwde omgeving. Financieel-economisch gezien moesten businessmodellen worden verkend. Marktplaatsen voor tweedehands materialen werden bestudeerd, ontworpen en ten dele weer ter zijde geschoven, maar gelukkig bood een matching tool uitkomst. Tijdens de renovatie van de straat hebben we uitvoerig het aantal en soort ritten bijgehouden, zodat we qua CO₂-eq ook inzichten konden verkrijgen.

In dit project zijn, naast het scheiden van het riool en de daarbij horende infiltratie van regenwater, een paar mooie concrete maatregelen daadwerkelijk toegepast, die de mate van circulariteit van het project positief hebben beïnvloed. Oude betonstraatstenen zijn direct hergebruikt als inleg in de parkeervakken (zie foto) en overgebleven hele stenen gingen naar boerenerven binnen de gemeente Apeldoorn. Betontegels konden worden hergebruikt als ballast in PV-installaties voor platte daken, maar helaas haakte op het laatste moment de betreffende installateur af. Een keuze met een erg grote impact, was de beslissing, op basis van een suggestie van de aannemer, om toch niet de fundering met puin te versterken. Het puin werd niet aangevoerd en zand werd niet afgevoerd maar hergebruikt, omdat het enige zware transport door de straat een bescheiden vuilniswagen in de week is. Dit laatste reduceerde het aantal ritten voor de aannemer uiteraard enorm.

In het project wisten we bijna op alle negen in de vorige bijdrage genoemde vraagstukken ervaringen op te doen en dit kon worden vastgelegd in diverse (inter)nationale publicaties (b.v. https://ojs.cvut.cz/ojs/index.php/APP/article/view/8329 , https://iopscience.iop.org/article/10.1088/1755-1315/1078/1/012119 en https://iopscience.iop.org/article/10.1088/1755-1315/855/1/012005 ) en in een demonstratiereport, welke later dit jaar beschikbaar zal komen. We maken tevens in ons onderwijs graag gebruik van deze casus. Via diverse multidisciplinaire onderzoeksprojecten hebben veel Saxion studenten kennis opgedaan en een bijdrage geleverd in de vorm werkzaamheden voor het lectoraat SAST en de gemeente Apeldoorn. Dit brengt ons terug bij de vraag: komt de circulaire transitie sneller op gang dan de energietransitie? Wanneer ik naar de breedte kijk van dit project en de inbreng van alle partijen waarmee we hebben samengewerkt, dan heb ik er goede hoop op dat we de circulaire transitie voortvarend oppakken. Qua financiële prikkels is het momenteel nog wel lastig om met oude betonnen producten te werken; men geeft je er nauwelijks een Euro voor, terwijl de logistiek relatief duur is. Er is zeer zeker ruimte voor verbetering, maar door de grote aandacht voor kennisdisseminatie en door het betrekken van bedrijven, bewoners en een nieuwe generatie professionals moet het op deze wijze sneller kunnen gaan lukken dan bij de energietransitie.