‘Waarom gaan we niet vaker in gesprek over wat wél kan?’

Ja, duurzaamheid levert vaak dilemma’s op. Dat hoef je Anne Koudstaal niet uit te leggen. Als innovator en duurzaamheidsexpert werkte hij onder meer bij KWS, Dura Vermeer en sinds kort ​(als ​reisleider duurzaamheid​) bij TBI. Koudstaal kreeg landelijke bekendheid als ontwikkelaar van de PlasticRoad en denkt graag buiten de gebaande paden. Hij wil processen en ontwerpen slimmer en duurzamer maken. Toch vormen de technische oplossingen niet het dilemma binnen de GWW-sector. ‘Plat gezegd is alles al lang mogelijk. We moeten alleen veel meer met elkaar in gesprek over de keuzes die we maken en het ook veel meer met elkaar doen – dus opdrachtgever en opdrachtnemer samen.’ 

Zijn interesse in duurzaamheid en innovatie begon al tijdens zijn traineeship bij de gemeente Rotterdam, waar Koudstaal leerde hoe ingenieursbureaus, aannemers en overheden samenwerken. ‘Ik zag al snel dat er veel te winnen viel door bestaande processen kritisch te bekijken en te verbeteren.​' Bij KWS en later bij Dura Vermeer ​ontwikkelde hij vernieuwende concepten als de PlasticRoad, Emission-0 en WattHub​. 

De veelbesproken PlasticRoad was ​'echt zo'n idee ​dat op een vrijdagnamiddag ontstond’, ​lacht Koudstaal. ‘Het was een innovatieve oplossing op basis van gerecycled plastic om wegen duurzamer, klimaatadaptief en sneller herstelbaar te maken. Helaas is het project inmiddels stopgezet, maar ik sta nog steeds achter het concept.​' Wat ​hem drijft? 'Ja, toch vooral de overtuiging dat we processen slimmer kunnen inrichten en maatschappelijke impact kunnen maken.’ 

De serie waar dit interview deel van uitmaakt draait om dilemma’s in verduurzaming. Hoe kijk jij naar die dilemma’s? 

‘Duurzaamheid is nooit zwart-wit. Je moet altijd keuzes maken. Neem bijvoorbeeld emissievrij materieel. Het is duurder en wordt vaak gezien als een liability door projectmanagers die afgerekend worden op tijd en kosten. Tegelijkertijd is het noodzakelijk om te investeren in emissievrije oplossingen, omdat die uiteindelijk een enorme winst opleveren. Het dilemma is: hoe krijg je alle neuzen dezelfde kant op? Dat vraagt om gesprekken tussen opdrachtgevers en opdrachtnemers, waarbij je niet alleen naar de kosten kijkt, maar ook naar de maatschappelijke waarde.’ 

Kun je een concreet voorbeeld geven van zo’n dilemma? 

‘Een goed voorbeeld is het verschil tussen CO2-reductie en de Milieu Kosten Indicator. Bij asfalt kun je een variant kiezen met een lage MKI, maar die soms meer CO2 uitstoot. Of andersom. Dat dilemma zagen we ook bij de PlasticRoad: gerecycled kunststof heeft een enorme maatschappelijke impact, maar kan op andere punten minder scoren. Daarom werkten we met scenario’s waarin we keken naar de impact van elke keuze op circulariteit, emissies en maatschappelijke relevantie. Het gaat erom dat je die afwegingen inzichtelijk maakt en samen beslist wat het belangrijkste is voor een project.’ 

Hoe kunnen opdrachtgevers en opdrachtnemers beter samenwerken om die keuzes te maken? 

‘Wat ik in het begin al zei: het valt en staat met het gesprek hierover. Te vaak worden keuzes al in de ontwerpfase gemaakt zonder dat ze besproken worden met opdrachtgevers. Een projectmanager zegt al snel: Dat is niet volgens de regels, of: Dat past niet in het contract. Maar waarom toetsen we die aannames niet? Waarom gaan we niet vaker in gesprek over wat wél kan? Stel een simpele vraag als: Zouden jullie openstaan voor optie B, die ietsje duurder, maar wel veel duurzamer is? Nu wordt die vraag vaak overgeslagen. Het vraagt ook om een cultuurverandering waarbij duurzaamheid niet langer als een risico, maar als een kans wordt gezien.’ 

Wat is de rol van regelgeving en standaarden hierin?

‘Regels zijn nodig, maar kunnen ​ook innovatie in de weg staan. Bij de PlasticRoad paste ons ontwerp bijvoorbeeld niet binnen de bestaande normen. Daardoor werd het niet als oplossing erkend, ondanks de voordelen. De bouwsector is conservatief en hecht aan lijstjes en normen. Maar als nieuwe oplossingen niet op die lijst staan, worden ze automatisch uitgesloten. Dat moeten we veranderen. Er moet ruimte zijn om nieuwe producten te testen en in standaarden op te nemen. Zo voorkomen we dat start-ups​ met innovatieve ideeën afhaken of failliet gaan, omdat ze niet binnen de regels passen.’ 

Kun je een concreet initiatief noemen dat helpt bij het versnellen van verduurzaming? 

‘Zeker, een project waar ik trots op ben, is Platform Emission-0. ​Dat is een soort Airbnb voor emissievrij materieel. Via dit platform kunnen aannemers​, festival​organisaties en transporteurs eenvoudig emissievrije machines huren of delen. Dat verlaagt de drempel om emissievrij te werken. Emissievrij materieel is kostbaar en de meerkosten die hierbij komen kijken worden nog maar in slechts ​tien tot twintig procent van de contracten betaald. Om te zorgen dat dit duurzamere materieel niet stil komt te staan, hebben wij Emission-0 bedacht. ​Het is een stichting en provincies als Noord-Holland en Overijssel hebben al subsidies verleend om het platform te ondersteunen. ​Het is voor deelnemers gratis en biedt een schat aan data over beschikbaarheid en kosten, wat opdrachtgevers helpt bij het maken van betere en duurzame keuzes.’ 

Wat kunnen opdrachtgevers doen om duurzaamheid te stimuleren​ en beter om te gaan met dilemma's? 

‘Een mooi voorbeeld vind ik het transitiefonds van Into The Great Wide Open. Wanneer je niet duurzaam naar het festival reist​, krijg je een duurzaamheidsopslag. Deze meerkosten komen in het transitiefonds, waar de duurzame maatregelen uit bekostigd worden.​ Dit ​principe kunnen we ook toepassen binnen de bouw. Zo kunnen overheden bijvoorbeeld een soortgelijk fonds invoeren: als een opdrachtnemer emissievrij materieel inzet, worden de extra kosten vergoed vanuit het fonds​. Dat haalt meerdere belangrijke drempels weg​, waardoor je sneller kiest voor emissievrij.' 

Hij vervolgt: ‘Daarnaast moeten opdrachtgevers duurzaamheid als standaard opnemen in elk project, zodat het een integraal onderdeel wordt van het proces. Je kunt bijvoorbeeld per project kiezen om te focussen op circulariteit, emissievrij bouwen of biodiversiteit. Door dat te combineren met een duidelijke roadmap en kennisdeling, kun je grote stappen maken.’ 

Is het haalbaar om alle aspecten van duurzaamheid tegelijk aan te pakken? 

‘Nee, en dat hoeft ook niet. Het is belangrijk om keuzes te maken. Je kunt bijvoorbeeld zeggen: In dit project ligt de focus op emissievrij bouwen en in een ander project op circulariteit. Zo kun je per thema leren en die kennis weer delen met de rest van de sector. Wat je ook doet, zorg ervoor dat elke stap richting duurzaamheid goed gedocumenteerd wordt, zodat anderen ervan kunnen leren. Dat gebeurt​ al op steeds meer plekken, maar in mijn ogen nog veel te weinig.’ 

Wat is jouw visie op de toekomst van de GWW-sector? 

‘De sector moet minder conservatief worden en meer gaan experimenteren. We hebben simpelweg de luxe niet om innovaties jarenlang te testen voordat we ze implementeren. Ik pleit voor een lerende aanpak, waarbij we nieuwe oplossingen in pilottreintjes testen en stap voor stap verbeteren. Aan het einde van het treintje ​is duidelijk of de oplossing voldoet aan de verwachtingen​. Dan kan deze binnen de regelgeving als algemeen en standaard product worden opgenomen. Daarnaast moeten we duurzaamheid niet als concurrentiemiddel zien, maar als een gezamenlijk doel. Dat betekent dat we ​nog veel meer open moeten staan voor samenwerking en kennisdeling, ook over​ de bedrijfsgrenzen heen.’ 

Wat zijn de belangrijkste lessen die je hebt geleerd op gebied van duurzaamheid? 

‘​Dat kleine stappen vaak een groot verschil kunnen maken. Toen ik begon, voelde ik m​ij soms ​als een roepende in​ een lege woestijn. ​Nu zie ik dat de sector wel degelijk heel positief is veranderd. Vooral door​ telkens​ te wijzen op de voordelen van duurzaamheid​ en het aandragen van innovatieve oplossingen​. Waarom we duurzaam moeten werken is nooit meer het discussiepunt​. Ja, dat is een enorme winst ten opzichte van ​tien jaar geleden. Een andere belangrijke les is dat je draagvlak moet creëren.​ Zonder samenwerking en begrip bij alle betrokken partijen​ - dus echt van opdrachtgever tot uitvoerder​ - kom je niet ver​der.’ 

Welke wens heb je voor de GWW-sector​ als het gaat om de dilemma's? 

‘Als GWW-sector hebben wij een ​enorme negatieve impact op duurzaamheid. Mijn wens is dat we dit middels innovatie en duurzaamheid om gaan buigen naar een positieve impact. Hierin is kennisdeling en samenwerking cruciaal. Momenteel worden veel projecten als losse eilanden behandeld. Er is weinig kruisbestuiving tussen projecten en organisaties. Als sector moeten we leren van elke ervaring en die kennis breed beschikbaar maken. Dit ​kunnen we ​ - bijvoorbeeld door AI - slimmer en makkelijker gaan doen​. Dus ook meer gebruikmaken van de kennisplatforms zoals CROW, waar richtlijnen en ervaringen worden gedeeld. ​Zo kunnen we sneller tot nieuwe standaarden​ komen waarin duurzamere producten en innovaties ​worden toegepast.​ En vergeet ook niet om successen te vieren en daar open over te communiceren, zodat anderen kunnen zien wat er mogelijk is.’ 

Heb je tot slot nog een tip voor vakgenoten​ bij alle duurzame keuzes en dilemma's? 

‘Duurzaamheid vraagt om lef en samenwerking. We moeten af van de tunnelvisie waarbij we alleen kijken naar wat binnen de regels past. Stel vragen, ga het gesprek aan, en zie duurzaamheid als een kans om waarde te creëren. Elke sta​p - hoe klein ook​ - brengt ons dichter bij een duurzame toekomst. En vergeet niet: innovatie begint vaak met iets kleins, iets onverwachts. Zoals bij de PlasticRoad, die we dus bedachten op een vrijdagmiddag. Het vraagt om een goed idee en een open blik, maar ook om onderling vertrouwen.​ Zodat we elkaar stimuleren om verder te komen.’