Joost van de Beek van RWS over project Afsluitdijk

Om dit te realiseren is de praktische Aanpak Duurzaam GWW ontwikkeld. Deze werkwijze maakt duurzaamheid in GWW-projecten concreet zonder vooraf voor te schrijven hoe de duurzaamheidswinst behaald wordt. Dat kan per project verschillen. Tijdens de InfraTech2019 is aan vijf projecten een Duurzame Parel uitgereikt. Deze parelprojecten zijn een voorbeeld voor de rest van de sector omdat het bevorderen van duurzaamheid een belangrijk projectdoel was en omdat ze daarbij de Aanpak Duurzaam GWW hebben ingezet.

“We zijn zelf een voorbeeldproject van duurzaamheid geworden, daar ben ik erg blij mee!”

Project Afsluitdijk is zo’n parelproject. De zeespiegel stijgt en in de toekomst krijgen we vaker te maken met extreem weer. Daarbij stroomt er vanuit de binnenwateren steeds meer overtollig water het IJsselmeer in. Daarom dienen de waterveiligheid door de Afsluitdijk te worden vergroot en de sluizen sterker te worden gemaakt. Ook de capaciteit om water af te voeren naar de Waddenzee wordt groter. Het gaat in totaal om 32 kilometer beschermende toplaag tegen overslaand water, het versterken van de sluizen en de aanleg nieuwe stormvloedkeringen. Project Afsluitdijk is eind vorig jaar van start gegaan. Begin april zet Minister Van Nieuwenhuizen officieel de schop in de grond. In 2022 moeten alle werkzaamheden klaar zijn.

Buiten de deur houden

De Afsluitdijk is een waterkering die het IJsselmeer afsluit van de Waddenzee. En tegelijkertijd is het een dam die de provincies Noord-Holland en Fryslân met elkaar verbindt. Over de Afsluitdijk loopt een belangrijke verkeersweg, namelijk de Rijksweg A7. De Afsluitdijk is gebouwd nadat in 1916 bij een heftige storm een groot aantal dijken langs de Zuiderzee doorbrak. In 1927 werd begonnen met de aanleg. Dankzij de dijk wordt de zee buiten de deur gehouden en is Nederland veel veiliger geworden. Een doorbraak van de Afsluitdijk kan ernstige gevolgen hebben voor Nederland. Om ons land ook in de toekomst te blijven beschermen krijgt de dijk een opknapbeurt. Deze bestaat uit:

• het versterken van het dijklichaam en de schut- en spuisluizen (waterveiligheid)
• het vergroten van de capaciteit om water af te voeren (waterbeheer)
• het verbeteren en onderhouden van rijksweg A7
• projecten op het gebied van economie, natuur en duurzame energie (op initiatief van De Nieuwe Afsluitdijk)

APK-keuring

Joost van de Beek is projectmanager bij Rijkswaterstaat (RWS). Onder zijn aansturing worden in de komende jaren grootschalige aanpassingen aan de Afsluitdijk verricht. Een enorme klus! Van de Beek:” Elke 6 jaar voeren we een APK-keuring uit voor dijken in Nederland. Daaruit is gebleken dat de Afsluitdijk en de sluizen niet meer aan de eisen voor waterveiligheid voldoen. Bovendien gaat het steeds moeilijker worden om met alleen spuisluizen het waterniveau van het IJsselmeer op peil te houden. Dit komt door de klimaatverandering en de zeespiegelstijging. We hebben het dan ook niet alleen over waterveiligheid, maar ook over waterbeheer. De vernieuwing van de Afsluitdijk heeft betrekking op beide.

Ambities

RWS werkt samen met de provincies Fryslân en Noord-Holland en de gemeenten Súdwest Fryslân, Hollands Kroon en Harlingen. RWS is verantwoordelijk voor de verbetering van de veiligheid en de vergroting van de afvoercapaciteit. De regio verwezenlijkt de ambities op het gebied van duurzame energie, ecologie, recreatie en toerisme. Samen zorgen Rijk en regio voor een veilige, duurzame, aantrekkelijke en toekomstbestendige dijk.

Kansen

De ambities van het Rijk voor de dijken en de gebiedsgerichte ambities van de regio zijn cruciaal te noemen in de ogen van Van de Beek. “Gelegenheid schept een kans. Nu we toch in dit gebied aan de slag gaan, hebben we samen bekeken welke mogelijkheden er nog meer waren op het gebied van recreatie, toerisme, duurzame energie en natuur. Denk bijvoorbeeld aan winning van duurzame energie, zoals blue energy. Of denk aan de inspanningen die we met elkaar kunnen leveren om de Afsluitdijk beter toegankelijk te maken voor trekvissen. Door de sluizen langer open te stellen en door vispassages aan te leggen, zoals de Vismigratierivier. Met de Afsluitdijk brachten we schade toe aan de visstand. Schade die we, met diezelfde Afsluitdijk, nu weer kunnen herstellen. Maar ook wordt er een extra nieuw fietspad aangelegd. Dit alles betekent veel voor de omgeving.” Het is al met al een project waarbij het geheel meer is dan de som der delen. “We vullen elkaar aan doordat iedereen zijn eigen expertise inbrengt. Het is een bijzondere samenwerking tussen de verschillende bestuurslagen, stakeholders en omwonenden”, aldus Van de Beek.

Wensen

Hoe is dit zo ontstaan? Van de Beek: “We zijn een intensief participatietraject vanaf de verkenningsfase gestart. We hebben alle stakeholders (waaronder omwonenden) gevraagd mee te denken aan alle plannen. Zo konden we ook hun wensen inventariseren.” Er werden bijvoorbeeld stakeholderbijeenkomsten en brainstormsessies georganiseerd waar men soms ook mee kon schetsen. Zo werd waardevolle feedback opgehaald. “Daarbij is het wel belangrijk dat je steeds terugkoppeling geeft. Terugkoppeling geven blijft altijd een aandachtspunt en kan altijd beter. Het is best lastig ook, want we kunnen niet zeggen ‘u vraagt wij draaien’. Het managen van verwachtingen is een van de sleutels tot succes van een groot project als deze.”

Mindset

Van de Beek vertelt dat ze alle instrumenten van de Aanpak Duurzaam GWW gebruikt hebben. Zo hebben ze de omgevingswijzer ingezet bij regionale partners. Het ambitieweb was nog niet ontwikkeld, maar een soortgelijk, zelf ontworpen instrument werd ingezet. Evenals de CO2-prestatieladder. “Eigenlijk hebben we continue de omgevingswijzer toegepast. Het gaat overigens niet om het afvinken van ingezette instrumenten. Het gaat om de mindset.”

Nederlands icoon

Waarom is dit project nu anders dan andere dijktrajecten? Van de Beek: “De Afsluitdijk is een toonbeeld van Nederlandse waterbouw. Het is het begin van de Zuiderzeewerken. Samen met Deltawerken staat Nederland hier bekend om. De beleving is daarom anders. Dat merk je, iedereen kent het en is er trots op. Maar het is ook dubbel. Bijna niemand woont op de dijk, maar iedereen vindt er wat van. Dat maakt het anders. Er zijn dus voor- en nadelen; iedereen wil meedenken en iedereen heeft een mening over het project en de plannen.”

Uniek

Maar er is meer waarom dit project uniek is. Doordat duurzaamheid is meegenomen in de aanbesteding, is de markt uitgedaagd. Dit zorgde voor een prikkeling waardoor er bijzondere innovatieve elementen werden ontwikkeld. Zo wordt in Harlingen een volautomatische fabriek neergezet die zogenaamde ‘Levvel-blocs’ van 6500 kilo per stuk gaat produceren. In totaal 75.000 stuks, 100 stuks per dag.

Ontwerpvrijheid

Aannemer Levvel ontwierp deze blocs speciaal voor het project. Het gaf de doorslag in de gunning. De blocs worden gebruikt voor afwerking van de dijk en leveren maar liefst een CO2 besparing op van 54% ten opzicht van het voorlopig ontwerp. De fabriek kan afgebroken worden en weer elders worden opgebouwd. Van de Beek:” De markt wil graag laten zien wat ze kan. Ze kunnen veel meer dan we denken.” Geef ze ontwerpvrijheid is de tip die de projectmanager dan ook wil meegeven.

Panorama’s

Een andere innovatie is het Afsluitdijk Wadden Center. Dit is dé plek waar toeristen het verhaal van onder andere Dutch Delta Design, Unesco Werelderfgoed Waddenzee en de Vismigratierivier kunnen beleven. De bezoeker ervaart niet alleen exposities, maar krijgt verschillende panorama’s op het landschap en de dijk cadeau, met als beloning het dak als ultiem uitzichtplatform. Het ontwerp is geïnspireerd op een vorm die in de natuur veel voorkomt: namelijk de zeshoek. Een mooi initiatief van de provincie Friesland.

Kinderschoenen

Is het dan alleen maar Halleluja in het project? Van de Beek geeft aan dat er veel dingen goed zijn gegaan. “Alleen met de kennis van nu hadden we wellicht er nu nóg meer uit kunnen halen. Zo hadden we de blocs misschien nog wel meer kunnen inzetten. Duurzaamheid stond bij start project jaren geleden nog in de kinderschoenen. Maar we zijn zelf het toonbeeld van duurzaamheid geworden, daar ben ik erg blij mee!”

Verschil maken

Een aannemer met intrinsieke motivatie om te verduurzamen maakt daarbij ook het verschil. Een partij die niet alleen handelt uit financiële prikkels. Levvel is zo’n partij. Als voorbeeld noemt Van de Beek het circulair gebouwde tijdelijk kantoor in Den Oever van de aannemer. Dat was geen voorwaarde in de aanbesteding. Ook is er een inzamelpunt gemaakt voor gebruiksvoorwerpen bij de bouw die kunnen worden ingeleverd (oordoppen, werkschoenen etc.). Dit gaat uiteindelijk naar een bedrijf dat de materialen verwerkt voor hergebruik.

Social return

Naast duurzaamheid neemt social return ook een belangrijke plek in in het project. Bij de aanbesteding hebben we de vraag opgenomen om mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt te helpen aan duurzaam werk. De gemeenten hebben vervolgens een loket voor de aannemer ingericht waar gegevens van deze doelgroep in de buurt van de Afsluitdijk te verkrijgen waren. Levvel heeft ook dit opgepakt. “Ik ben ook trots dat we met zo’n groot project kunnen bijdragen aan de regionale werkgelegenheid. Zelf aan training en opleiding is gedacht!”

Oud huis

En nu? Van de Beek kijkt met spanning uit naar de bouw. “ De Afsluitdijk is nu 90 jaar oud. Je kunt het vergelijken met een oud huis. We halen de vloerdelen weg, maar je weet niet exact wat eronder vandaan komt ondanks alle onderzoeken die we hebben laten verrichten. Je kunt verrassingen tegenkomen.”

Wereld mooier achterlaten

Hoe worden de resultaten tot slot gemonitord? Van de Beek vertelt dat zij periodiek een rapportage ontvangen of het huidig ontwerp volstaat. En als de meter op 0 staat voor het energieverbruik, dan is het doel bereikt. Zo niet, dan zijn er extra zonnepanelen nodig. Al met al willen we de wereld mooier nalaten dan dat we het nu aantreffen!”

Joost van de Beek werkt als projectmanager bij Rijkswaterstaat. Die versterkt in samenwerking met het consortium Levvel de Afsluitdijk. Het consortium wordt gevormd door Van Oord Aberdeen Infrastructure Partners, BAM PPP PGGM Infrastructure en Rebel. Levvel heeft de versterking van de Afsluitdijk ontworpen, bouwt het, financiert en onderhoudt het gedurende 25 jaar. Samen met Levvel realiseert Van de Beek het project in het kader van Duurzaam GWW.